Luchtschacht III | Sm. Hk

Staatsmijn Hendrik schacht III (luchtschacht)

e vierde schacht (Schacht III) was gelegen in de bossen van de Brunssummerheide, zo'n 3,5 kilometer naar het zuidoosten, in de nabijheid van de grens met de plaats Nieuwenhagen; nu deel van de gemeente Landgraaf. Deze werd gebruikt voor ventilatie en stond plaatselijk bekend als de "luchtschacht." De straat waaraan deze schacht lag, draagt de toepasselijke naam: Schachtstraat. Deze vroegere luchtschacht van de staatsmijn Hendrik, schacht III, die in 1929 op de Brunssummerheide, onder de toenmalige gemeente Nieuwenhagen werd aangelegd, werd bij de sluiting met vulstenen gevuld.

De schacht had een diameter van 5,20 meter. De schacht heeft nooit anders, dan als luchtschacht gediend. Bijna 40 jaar lang was dit een uittrekkende schacht. Dit gebeurde middels 2 hoofdventilatoren, die vlak bij de schacht waren geplaatst en die elk 22.000 kubieke meter lucht per minuut konden afzuigen.

Omstreeks 1960 nam de staatsmijn Hendrik 2 nieuwe hoofdventilatoren in gebruik. Deze stonden vlak bij de productieschachten, op mijnterrein van de Hendrik zelf. Schacht III werd vanaf toen een intrekkende luchtschacht.

Derde Hendrik-schacht op Brunssummerheide kreeg een nieuwe functie

Het monotone geluid van de uit de uitblaastorens ontwijkende, afgewerkte mijnlucht is niet meer te horen. Schacht III van de Hendrik heeft een andere functie gekregen. Van uittrekkende luchtschacht is zij namelijk een intrekkende luchtschacht geworden. Dit alles heeft te maken met een nieuw ondergronds ventilatiesysteem.

Deze gewijzigde situatie op de Brunssummerheide, onder de rook van Nieuwenhagen, is een gevolg van de onlangs, op de Hendrik doorgevoerde luchtomzetting. Kort weergegeven was de situatie eerst, dat de schachten I en II, die vroeger intrekkend waren, in 1960 uittrekkend werden. Schacht IV die intrekkend was, is dat ook gebleven. En (lucht)schacht III is zogezegd, in het nieuwe ondergrondse ventilatiesysteem, van uittrekkend, intrekkend geworden.

Derde schacht

Toen de staatsmijn Hendrik op 1 januari 1918 als derde staatsmijn officieel in exploitatie werd genomen, telde zij twee schachten: schacht I en schacht II, die beide zowel het vervoer, als de ondergrondse luchtverversing voor hun rekening namen. Maar de mijn groeide voorspoedig, en nieuwe verdiepingen moesten worden aangelegd. Dit bracht met zich mee dat er ook maatregelen dienden genomen te worden, ter vergroting van de luchtverversing ondergronds.

Hiertoe was men aangewezen op het aanleggen van een derde schacht, die uitsluitend als luchtschacht voor de uittrekkende luchtstroom zou moeten dienst doen. Deze luchtschacht, schacht III, werd dus aangelegd in de gemeente Nieuwenhagen, op ongeveer 3,5 kilometer afstand van de vervoerschachten van de Hendrik. Ze werd afgediept, volgens de boormethode, tot in het carboon dat op 200 meter diepte werd aangetroffen. Haar nuttige diameter werd 5.20 meter. Bij het betonnen schachtgebouw werden twee hoofdventilatoren opgesteld, waarvan er één steeds in reserve is gehouden. Na het aanbrengen van de schachtbekleding en het tot stand komen van de ondergrondse verbinding, werd schacht III in 1933 in bedrijf genomen. Na een bedrijfstijd van vier jaar moest de capaciteit van de beide hoofdventilatoren al worden vergoot. Van toen af aan, kon elk van de beide ventilatoren, per minuut maximaal 22.000 kubieke meter lucht door de mijn zuigen.

Open top

28 jaar lang heeft de derde Hendrik-schacht die in het zuidveld stond, haar taak als uittrekkende schacht vervuld. Dag en nacht, zonder onderbreking, heeft één van de twee ventilatoren gedraaid. Hierdoor was er een constante bewaking nodig. Er werden bij schacht III dan ook 2 woningen gebouwd, waarin destijds twee elektromonteurs met hun gezinnen woonden. Behalve dat ze de hoofdventilatoren bedienden en onderhielden, fungeerde ze ook als ophaalmachinisten voor de inspectieton in de schacht en waren ze belast met het onderhoud van het 10.000 volt schakelstation en het transformatorenstation bij schacht III. Over de hoofdventilatoren hebben ze sinds 1961 geen zorgen meer gehad, want beide machines hebben sinds de luchtomzetting op de Hendrik, afgedaan. Overigens zag de leek aan de schachtgebouwen op de Brunssummerheide niet, dat de taak van de luchtschacht gewijzigd was. De ingewijden zou het echter meteen opvallen, dat er aan de schacht wel degelijk veranderingen waren aangebracht. Zo stond de top van de schacht sindsdien wagenwijd open, om de lucht ongehinderd binnen te laten stromen. Vroeger was deze top hermetisch afgesloten, om te bereiken dat de hoofdventilator alleen maar lucht uit de mijn zou zuigen en geen lucht van buiten zou aantrekken. Maar voor de rest was er dan ook niets veranderd op de Brunssummerheide, onder Nieuwenhagen, behalve dan, dat het geluid van de uit de uitblaastorens ontwijkende, afgewerkte mijnlucht verdwenen was. In plaats daarvan hoorde men, wanneer men in het schachtgebouw stond, het suizen van de in de schacht vallende, verse lucht. Verse lucht die door één van de twee hoofdventilatoren bij de schachten I en II, midden op het terrein van de Hendrik, door de mijn werd gezogen, om het ondergronds bedrijf te ventileren. En al waren de ventilatoren van schacht III dan ook tot zwijgen gebracht, de schacht zelf bleef, ook toen zij van uittrekkend, intrekken werd, een voorname plaats innemen in het ventilatiesysteem van de Staatsmijn Hendrik.

Sloop (1967)

Om de 316 meter diepe koker van schacht III te kunnen volstorten tot aan het maaiveld, bleek het noodzakelijk om eerst de betonnen schachttoren en de beide eveneens betonnen ventilatietorens te slopen. Op 10 november 1967 werd de 26 meter hoge schachttoren opgeblazen. Nadat de luchtsluis was afgebroken die de verbinding vormde met de buitenlucht, werden daarom aan de voet van de toren, dynamietladingen aangebracht. Dat gebeurde op uiterst zorgvuldige wijze, want na de explosie zakte het gevaarte als het ware door de knieën en strekte zich vervolgens in zijn volle lengte op de grond uit.

Tegenwoordig

Tegenwoordig herinnert er niet veel meer aan het eens zo imposante schachtgebouw. Alle gebouwen zijn inmiddels verdwenen. De vijver op het terrein bestaat wel nog. Ook is duidelijk de betonnen afdekplaat te zien, die boven op de ooit meer dan 652 meter diepe schacht werd aangebracht en waar de 26 meter hoge schachttoren stond.