Bruinkool

n Nederland komt in Limburg bruinkool voor in de Ville Formatie uit het Mioceen. In de 20e eeuw vond bruinkoolwinning op bescheiden schaal plaats in Nederland. Getriggerd door de hoge steenkoolprijzen tijdens de Eerste Wereldoorlog werd het voor enkele ondernemers lucratief om de bruinkool in ontginning te nemen.

Concessies werden verleend in Graetheide (Louisegroeve I en II), Brunssum (Energie, Brunahilde II en de niet ontgonnen Brunahilde I), Heerlerheide (Carisborg I en II), Eygelshoven (Herman) en Haanrade (Anna).

Bruinkool en vooral de geologisch minst oude bruinkoolsoort spriet wordt soms ook ligniet genoemd. Ligniet is echter een geologische term en duidt op geologisch afzettingsmateriaal dat ook in niet-exploiteerbare hoeveelheden (en vervuild door andere materialen) voorkomt.

Bruinkool echter is een spreektaalterm die altijd een delfstof aanduidt: bruinkool is een vorm van ligniet die zuiver genoeg is om exploitatie economisch te verantwoorden.

Bruinkool bestaat uit afzettingen van plantenresten die in het geologisch verleden langdurig aan hoge druk en warmte zijn blootgesteld. De transformatie door toenemende blootstelling aan druk en temperatuur van veen veroorzaakt eerst bruinkool, dan steenkool, daarna antraciet en tenslotte grafiet.

Bij verdere compressie van grafiet zou diamant kunnen ontstaan. Droge bruinkool bevat tot 75% koolstof. Ter vergelijking: droge turf bevat tot 60% koolstof en antraciet tot 95% koolstof. Bruinkool heeft een hoog zwavelgehalte. Verbranding van bruinkool in verouderde elektriciteitscentrales (met name in Oost-Europa) draagt daarom bij aan zure regen. In moderne bruinkoolcentrales wordt de zwaveluitstoot grotendeels afgefilterd.

In de loop van 1950 begon het bedrijf Carisborg met de fabricage van een klein formaat briket (zie foto rechts) onder de merknaam 'Anna', speciaal bedoeld voor huisbranddoeleinden. De bruinkool werd in Haanrade gedolven en met 25-tons vrachtwagens over de weg naar Treebeek vervoerd, waar de brikettenfabriek stond. In 1953 werd een recordproductie van bijna 83.588 ton briketten bereikt.

Er zijn twee soorten bruinkool:

1. Zachte bruinkool of (geologisch) xyloide ligniet, waartoe (soms) onversteend fossiel hout (= xyliet of ingekoolde stukken hout) en de brandstof Spriet worden gerekend.
2. Compact ligniet = perfect ligniet = de geologisch oudste bruinkool.

(Rechts) Een zware Mack-truckcombinatie, beladen met ruwe bruinkool, passeert het complex van flatgebouwen aan de Spoorsingel in Heerlen, op weg naar de brikettenfabriek van de N.V. Carisborg te Treebeek.