> U bevindt zich hier: Mijnbouw - De steenkolenmijnen - De Oranje-Nassau mijnen - Oranje-Nassau mijn I - Mijnspoor - Rondom de mijn - Wat de mijn ons naliet - In Memoriam

Wat de mijn ons naliet | ON1

Oranje Nassau mijn I

Schacht I

e foto hiernaast (links) toont de stalen schachtbok van de eerste, afgediepte schacht van de Oranje Nassau mijnen, schacht I. Bovenop het in de omstreken bekende, door neon verlichte "ON"-logo.

Op de foto rechts de plaats waar deze schacht stond anno 2014. Onder het gras rust de dikke, betonnen schachtdeksel, die deze schacht in 1975 voorgoed zou afdichten.

Schacht I met de beide ventilatoren van schacht I en II

Schacht I. Onder het gras ligt de betonnen schachtdeksel

Schacht II

Schacht II van de werd, bij het gereedkomen van schacht III in 1912 net als schacht I een zogeheten uittrekkende schacht.

Bij beide schachten stonden enorme ventilatoren, die op hun beurt de vervuilde lucht uit de mijn zogen. Via schacht III vulde het ondergrondse gangenstelsel zich met verse lucht. (Intrekkende schacht)

Schacht II rond 1965 (Op de achtergrond schacht III)

Schacht II heeft de slopershamer samen met het schachtgebouw (van schacht I) weten te ontlopen

Ventilatorkanaal

In eerste instantie was de Oranje Nassau I mijn een twee-schachten mijn. De beide schachten werden al in 1898 afgediept. Schacht I zou de zogenaamde uittrekkende schacht worden en schacht II de intrekkende. Middels een grote ventilator zou de gebruikte en vervuilde lucht via schacht I uit de ondergrondse mijngangen gezogen worden. Verse lucht stroomde vervolgens weer via schacht II de ondergrondse mijngangen in. Toen in 1912 de derde schacht operationeel werd (schacht III) zou deze de intrekkende schacht gaan worden. Bij schacht II, die tot die tijd de intrekkende schacht was geweest, zou ook een ventilator gebouwd worden, zodat deze samen met de bestaande ventilator van schacht I de gebruikte lucht uit de mijn zou zuigen. Door de reeds bestaande gebouwen rondom de schacht II, kon deze ventilator niet meer vlak naast het schachtgebouw gerealiseerd worden. Deze ventilator werd daarom gebouwd naast het schachtgebouw van schacht I, op zo'n 28 meter afstand en werd middels een ondergronds ventilatorkanaal met de schacht II verbonden. Dit ventilatorkanaal lag op zo'n 8 meter onder het maaiveld. Na de sloop van de mijn werd het kanaal aan de ventilatorkant afgedekt met een rechthoekige, betonnen deksel (Foto beneden, rechts) en aan de andere kant werd het kanaal in de nu nog bestaande schacht dichtgemetseld met bakstenen (foto onder-links)

Het met bakstenen dichtgemetselde venrilatorkanaal

Ventilator van schacht II rond 1970

In 2015 werd de betonnen deksel ter afdichting van het ventilatorkanaal, dat in verbinding stond met schacht II, blootgelegd.

Nieuwsblad van het Noorden 17-01-1974

Al in 1974 werden de voorbereidingen getroffen voor het nieuw te realiseren gebouw van het CBS, het Centraal Bureau voor de Statistiek op het voormalige mijnterrein. De sanering van het oude mijnterrein was nog in volle gang. De beide oudste mijnschachten, schacht I en II stonden, weliswaar al flink gehavend door de slopershamer, nog op het terrein, wachtend op de sloop. Ook het ophaalgebouw met daarin de originele, stoomaangedreven stoommachine (later omgebouwd op perslucht) uit 1897 (net buiten de foto) stond er nog.

De bouw van het CBS gebouw in 1976. Op de achtergrond schacht I (links) en schacht II (rechts) van de voormalige Oranje Nassau mijn I

Ook dit gebouw was al half gesloopt en zwaar gehavend. Toch werd besloten om één schachtbok, schachtgebouw en bijbehorend ophaalgebouw als zijnde mijnmonument te bewaren. Omdat schacht I te dicht bij de nieuwbouw zou komen te staan, werd gekozen voor schacht II, hoewel om deze schacht het schachtgebouw inmiddels al was gesloopt. Hierop werd besloten om het schachtgebouw van schacht I (links op de foto) steen voor steen af te breken en om de naastgelegen schacht II wederom op te bouwen. Ook werd met dit renovatieproject het ophaalgebouw van schacht II, dat behoorlijk beschadigd was, meegenomen.

Het ophaalgebouw zou middels de oude, originele bouwtekeningen herbouwd gaan worden. Zo zouden de in de 50er jaren geplaatste, rechthoekige ramen vervangen worden door de authentieke boogramen, zoals deze ook nog in het schachtgebouw van schacht I zaten. Nadat de nieuwbouw van het CBS-gebouw voltooid was, werd begonnen met het herbouwen van het schacht- en ophaalgebouw en zou hierna de stalen schachtbok van schacht I gesloopt worden. Wel werden van deze schachtbok enkele onderdelen gebruikt, die de schachtbok van schacht II miste, zoals bijvoorbeeld de trap. Ook werd de stellage op het dak van de schachtbok, met daarop de bekende neonletters, "ON" verhuisd. Deze zouden een permanente plaats op de schachtbok ernaast krijgen en zouden in ere hersteld worden.

Overigens werden de beide schachtwielen van schacht I geplaatst in de zogeheten Nullandschacht van de voormalige Domaniale mijn te Kerkrade. In deze schacht werden de originele schachtwielen reeds verwijderd bij de sloop van de Domaniale mijn in 1969. Ook in Kerkrade besloot men om de Nullandschacht te bewaren. Ook de grote ventilator, die naast het schachtgebouw van schacht I stond, is van Heerlen naar Kerkrade verhuist, samen met een groot aantal ondergrondse kolenwagens.

Het Centraal Bureau voor de Statistiek

Periode 1973 - 1979: spreiding, reorganisatie en groei

In 1973 werd het nieuwe gebouw in Voorburg betrokken. De regering stelde in 1972 voor het CBS over te plaatsen naar Heerlen, ter compensatie van de sluiting van de mijnen. Vele CBS’ers protesteerden hier tegen.

In 1972 viel het besluit de helft van het Bureau over te plaatsen. Hierdoor ontstond grote onrust. Deze ebde in 1974 weg toen Goudswaard (de toenmalige Directeur- Generaal) aan de Voorburgse medewerkers de toezegging deed dat bij overplaatsing van hun huidige werk voor hen in de vestiging Voorburg een plaats zou worden gereserveerd. Voor deze splitsing was een reorganisatie nodig.

In november 1978 konden de Heerlense CBS- medewerkers hun intrek nemen in het nieuwe CBS- gebouw. Het aantal medewerkers in de vestiging Heerlen nam echter zo snel toe dat een jaar later het nieuwe gebouw werd uitgebreid. (Bron: CBS)

Limburgsch Dagblad 19-07-1974

Schacht III anno 1950

Schacht III, van de ON I ziet nog één keer het daglicht.

(November 2007)

Uit de afgegraven toplaag op het bouwterrein van het nieuwe, toen (2007) nog te bouwen CBS-gebouw aan de CBS-weg in Heerlen, duikt plotseling een grote, dikke, betonnen plaat op. De exacte plaats van de voormalige schacht III van de Oranje Nassau mijn I, die menig mijnbouwexpert regelmatig ter discussie stelde, is definitief helder. De betonnen plaat (zie foto's beneden) is de afdekplaat die de voormalige, ruim 420 meter diepe schacht, in 1974 voorgoed afdichtte.

Dat deze deksel anno 2007 nog één keer het daglicht zou aanschouwen, had niemand vooruit kunnen zien. Toedracht was de start van de bouw van het nieuwe CBS. (Centraal Bureau voor de Statistiek)

Schacht III werd in het begin van de vorige eeuw afgediept en erboven verrees een machtige stalen schachtbok. (zie foto links) Deze schacht werd de "intrekkende" schacht en verzorgde de diepe mijngangen van de benodigde verse lucht. De "uittrekkende" schachten waren schacht I en schacht II.

Het nieuwe gebouw waarin het CBS gehuisvest is, is om deze voormalige schacht heen gebouwd. In de centrale hal is speciaal aandacht geschonken aan deze voor de Oranje Nassau I mijn zo belangrijke schacht, waarin destijds duizenden mijnwerkers in de diepte verdwenen om de toen broodnodige steenkool te delven.

Schachtdeksel schacht III (2007)

Schachtdeksel schacht III (2007)

Het nieuwe CBS-gebouw (2015)

Administratiegebouw

Het Administratiekantoor van de Oranje Nassau I mijn bestaat ook nog. Het kantoor ligt aan de rand van het voormalige mijnterrein. Alle het kantoorpersoneel van de mijn was in dit gebouw gehuisvest.

Op de animatie hiernaast, genomen op 21 Mei 2006, staat links op de foto het administratiegebouw van de voormalige Oranje Nassau I mijn te Heerlen. Rechts naast dit gebouw was de ingang van deze kolenmijn. Als de kleurenfoto overgaat in de zwart/wit foto, die omstreeks 1975 genomen werd, is de plaats van de ingang goed te herkennen.

Ook de schoorstenen genaamd "Lange Jan" met zijn 130 meter hoogte en de "Lange Lies" met haar 155 meter hoogte en tevens de hoogste schoorsteen van haar tijd, zijn op deze foto te zien.

De "Lange Jan"

Op 21 augustus 1976 werd de 135 meter hoge schoorsteen "De Lange Jan" omgeschoten. Een week eerder, op 16 augustus was de "Lange Lies", een 20 meter hoger zusje al omgeschoten. De Lange Lies viel zoals gepland op het reeds gesaneerde mijnterrein.

De val van de Lange Jan is echter een verhaal apart. Bij de voorbereidingen liepen de meningen van de arbeidsinspectie en die van sloper Couwenberg sterk uiteen. Onder protest van Dhr. Couwenbergh, werd de door de arbeidsinspectie voorgeschreven methode gevolgd. Deze eiste namelijk, dat het losbranden van de betonijzers, niet alleen aan de voorkant van de schoorsteen zou plaatsvinden, zoals bij de Lange Lies, maar ook aan de achterkant.

De spanning was nog groter dan bij de Lange Lies. Een luide knal volgde. De Lange Jan aarzelde, kwam even in de goede richting, zakte dan, als gevolg van de extra doorgebrande betonijzers, iets naar beneden en viel tenslotte de verkeerde kant uit. Paniek alom, maar gelukkig deden zich, als gevolg van de uitgebreide veiligheidsmaatregelen geen persoonlijke ongelukken voor.

Een monument ter nagedachtenis aan de val van de Lange Jan

Toen het toegestroomde publiek weer wat op afstand was gebracht, bleek duidelijk welke materiële schade was aangericht. Door het gericht inzetten van mens en machine, was de aangerichte ravage binnen 24 uur opgeruimd, waardoor ook de stagnatie in het verkeer ten einde kwam.

Het monument ter nagedachtenis aan de val van de Lange Jan

De watertoren

Ook de uit metselstenen opgetrokken watertoren is bewaard gebleven. De watertoren van de voormalige Oranje-Nassau mijn I te Heerlen doet nog steeds dienst.

De toren werd in 1952 gebouwd en voorzag destijds onder andere de mijn van water. De bouwkosten bedroegen 180.000 gulden.

De hoogte van de in baksteen opgetrokken toren is 36 meter. De diameter van het waterreservoir is 10,5 meter en de inhoud hiervan bedraagt 650 m³.

De gemeente Heerlen kocht de toren in 1974 van de Oranje-Nassaumijnen. De huidige eigenaar is de Waterleiding Maatschappij Limburg (WML).

De watertoren anno 2014

De watertoren anno 2014

De ondergrondse Vakschool (OVS)

Deze was gelegen vlakbij de mijn aan de Huskensweg. Hier werden de jonge, aanstaande mijnwerkers opgeleid tot ondergronder. Achter de OVS lag de ingang naar de zogenaamde "leermijn". Dit was een stukje nagebouwde mijn, gebouwd aan de voet van, en gedeeltelijk in het steenstort.

 

Het Barbarabeeld aan de muur van de voormalige OVS

Het voormalige OVS-gebouw aan de Huskensweg (2011)

De plek aan de Huskensweg, waar de ingang van de vroegere leermijn lag (2015)

Het OVS-gebouw anno 1950

OVS-ers verlaten de leermijn aan de Huskensweg rond 1950

In januari 1945 opende de eerste Ondergrondse Vakschool (OVS) de deuren, op Staatsmijn Hendrik in Brunssum. De OVS beoogde jongens meteen na de lagere school een basisopleiding tot mijnwerker te geven.

Door jongens al op jonge leeftijd aan de mijn te binden, hoopte men de personeelsvoorziening voor de toekomst zeker te stellen. In deze periode van wederopbouw moest de kolenproductie immers omhoog en daarvoor waren veel mijnwerkers nodig. Daarom werd het initiatief van de mijnen door de Rijksoverheid gestimuleerd en deels gefinancierd.

In de loop van 1945 werd op 11 van de 12 mijnzetels een OVS opgericht. Alleen de Oranje-Nassau III en IV moesten een OVS delen. Op de mijnterreinen of in de onmiddellijke nabijheid daarvan werden nieuwerwetse gebouwen opgetrokken die de Vakscholen moesten huisvesten. De minister van Sociale Zaken stelde voor de bouw twee miljoen gulden (ruim 900.000 Euro) ter beschikking. (Bron: mvmt)

Mijnwerkerskoloniëen

Om de mijnwerkers en hun gezinnen te kunnen huisvesten, werden in het begin van de vorige eeuw rondom de mijn zogenaamde mijnkolonieën gebouwd. Binnen een kolonie werden vaak meerder standaardwoningtypen gebouwd, verschillend in grootte en variërend in stijl. De meeste koloniëen bestaan uit rug-aan-rugwoningen, een van oorsprong Frans concept uit 1850. Dit type woningen werd ook wel aangeduid als het Lotharingse type, genoemd naar de herkomst van de eigenaren van de Oranje-Nassaumijnen.

De mijnkolonie Beersdal anno 2014

De mijnkolonie Beersdal anno 2014 , alwaar het mijnverleden nog steeds word herdacht

De nu beschermde kolonie Beersdal is een fraai voorbeeld van dit woningtype (zie foto's). Vanaf de jaren twintig van de vorige eeuw werd de koloniën gebouwd volgens het tuinstadmodel, met veel groen tussen de huizen.

Ingenieurs- en Opzichterswoningen

Ook langs de Sittarderweg, vlakbij de ingang van de voormalige mijn, vindt men deze Lotharingse architectuur terug. Fraaie Ingenieurs- en Opzichterswoningen herinneren aan de eens zo florisante mijnbouw. Hetzelfde type huizen staan ook in de wijk "De Husken" die vlak aan het mijnterrein grenst. (foto's beneden)

Ingenieurswoningen aan de Sittarderweg

Ingenieurswoningen aan de Sittarderweg

Mijnwerkerswoningen in de wijk De Husken

Een uit de mijntijd stammend transformatorstation in de wijk De Husken (2009)

De Nationale Houthandel

De voormalige Nationale Houthandel leverde hout voor de mijnindustrie in Limburg. Het bedrijf heeft nog gedraaid tot 1992, maar was de laatste 2 jaar wel al overgenomen door Koninklijke Jongeneel. In de loods van de voormalige Nationale Houthandel is tegenwoordig "Kinderstad Heerlen" gevestigd.

De Nationale Houthandel in de 60er jaren

De Nationale Houthandel in de 60er jaren