> U bevindt zich hier: Mijnbouw - De steenkolenmijnen - De Oranje-Nassau mijnen - Kolen-Overslaghaven Born

Kolen-Overslaghaven Born

Overslaghaven Born (Franciscushaven)

orn ligt in de zogenaamde 'taille van Limburg'; een smal gedeelte van Nederland dat Zuid-Limburg met de rest van het land verbindt. Vanuit de dorpskern is de afstand tot de Belgische grens hemelsbreed 2,5 kilometer westwaarts en tot de Duitse grens 4,7 kilometer oostwaarts. Vanaf de bebouwingsgrenzen zijn deze afstanden nog kleiner. Born ligt op een hoogte van ongeveer 35 meter.

Born ligt langs het Julianakanaal, waar ter hoogte van het dorp een sluizencomplex ligt. Ten noorden hiervan ligt het havengebied dat zich uitstrekt tot voorbij Holtum en de buurtschap Gebroek. Van belang voor Born was de opening van het Julianakanaal met sluis in 1934 en de aanleg van steenkoolhavens met spooraansluiting (Overslaghaven, Franciscushaven) ten noorden van Born (Buchten), in hetzelfde jaar. In 1935 kwamen twee kolentips gereed voor de overslag van steenkool uit de Oostelijke Mijnstreek op binnenvaartschepen. In 1964 zijn er nieuwe sluizen aangelegd in het kanaal. Drie jaar later, in 1967, werd een personenautofabriek geopend, het latere VDL NedCar, mede ter compensatie van de mijnsluitingen die zich rond deze tijd eveneens afspeelden.

Overslaghaven Born rond 1925. Op de achtergrond (links) een grote verrijdbare overlaadbrug.

De kolentip

De kolentips in Born hebben tussen 1935 en 1974 dienstgedaan. Zij laadden steenkool uit de Oostelijke Mijnstreek over op binnenvaartschepen. De steenkool werd via de spoorlijn Sittard - Born aangevoerd.

De steenkool van de Staatsmijnen Hendrik, Emma en Maurits werd niet in Born getipt, maar gingen via het Mijnspoor Staatsmijn Maurits - Staatsmijn Hendrik naar de Haven van Stein en die van Urmond. Eind 1949 werd in opdracht van de Nederlandse Spoorwegen een documentaire gemaakt waarin onder meer een van de twee kolentips van Born te zien is.

Film: Het Kolenoverslagbedrijf te Born (Bron Polygonjournaal)

Een film uit 1936 waarin het overslagbedrijf, dat gebruik maakt van de elektrische draaischijf en de kolentip, in beeld wordt gebracht.

Kolentip in overslaghaven te Born (Foto: Oranje-Nassau)

Elektrische draaischijf in overslaghaven te Born (Foto: Oranje-Nassau)

Film: Het Kolenoverslagbedrijf te Born (Bron Polygonjournaal)

Een film uit 1936 waarin het overslagbedrijf, dat gebruik maakt van de elektrische draaischijf en de kolentip, in beeld wordt gebracht.

Film: De reis van het zwarte goud (Bron: Nederlandsche Spoorwegen 1944)

Een film uit 1944 waarin het vervoer van de steenkolen uit de particuliere- en Oranje-Nassau mijnen wordt beschreven. Te zien is hoe de steenkool gedolven wordt en vervolgens via het spoor naar de overslaghaven in Born getransporteerd wordt, om daarna overgeladen te worden op een binnenvaartschip. Speciale aandacht wordt besteed aan de grote verrijdbare overlaadbrug, die gebruikt werd ter overlading van de zogenoemde huisbrandkolen en de twee kolentips in de haven. De kolentips werden voornamelijk gebruikt voor het overladen van industriekolen. Ook het rangeerterrein in Susteren wordt uitvoerig behandeld. (Film volgt...)

De "Kolenhaven Born van de Neder­landse Spoorwegen" is een haven in drie gedeelten : de 500 meter lange en ruim 100 meter brede kolenhaven: de 500 meter lange en 250 meter brede berghaven en tenslotte de verwijding van het kanaal zelf, 700 meter lang en met een extra breedte van 30 tot 125 meter. Als geheel beslaat de haven Born een wateroppervlakte van meer dan 200.000 vierkante meter. Sinds 1934 worden hier producten verscheept van de particuliere mijnen en van de Staatsmijn Wilhelmina. Speciaal als huisbrandhaven heeft de N.S.-haven Born in ons mijngebied lange tijd grote bekendheid genoten. De laatste tijd vervoeren de Spoorwegen de huisbrandkolen echter uitsluitend per spoor en is de bedrijvigheid in de haven Born daarom aanzienlijk geringer geworden.

Zo staat aan de kolenhaven de verrijd­bare "Kipperkatzenbrücke" of verlaadbrug - waarmee de huisbrand in de schepen werd overgeladen - al enkele jaren stop. Dit machtige stalen gevaarte, dat zich over 6 normale spoorlijnen uitstrekt en dat een geschat overlaadvermogen heeft van 800.000 ton per jaar is voorlopig tot werkloosheid gedoemd. Maar de twee volautomatisch "Demag"-­kolentips voor de overslag van industriekolen zijn aan de kanaal verwijding nog steeds in bedrijf.

Dagelijks worden gemiddeld ruim 200 wagons - ieder met een inhoud van 20 ton - door middel van deze vernuftige verlaadinrichtingen in schepen overgeslagen. De tips heffen de wagons zonder veel moeite omhoog en brengen ze vervolgens in Schuine stand boven het schip, zodat de kolen in de scheepsruimte vallen.

Dit overladen gaat snel en secuur maar ook soms nogal wat hardhandig in zijn werk. Dit Is echter geen bezwaar want de industriekolen die door middel van deze tips worden overgeladen, mogen gerust wat vergruizen.

Slechts enkele mensen bedienen de volautomatische, 20 meter hoge "Demag"-kolentip, die een maximum laadvermogen heeft van 37 ton en waarmee de industriekolen in de haven Born worden overgeladen. Mechanisch worden de wagons over het platform in de hefbak gestuwd. Op dezelfde wijze worden ze omhoog getrokken en in schuine stand boven de scheepsruimte gebracht, waarin de inhoud wordt uitgestort. Het overladen van een wagon duurt precies twee-en-een-halve minuut.

Kraandrijver Piet Mertens bedient de elektrische draaischijven bij kolentip I. Over de ene draaischijf worden de volle wagons van het aanvoerspoor naar de kolentip geleid en over de andere draaischijf worden de lege wagens naar het rangeerterrein afgestoten.

(Links) Vanaf het hoogste punt van de "Kipperkatzenbrücke" heeft Godfried Savelkoul - N.S.-Arbeider in de haven Born - een magnifiek overzicht over het havenemplacement. Onder de "Demag"-kolentip I liggen de binnevaartschepen Carlier en Spico uit Rotterdam, te wachten op hun lading.

(Midden) Schepen wachten, de "Demag"-kolentip doet zijn werk snel en secuur. Voorheen werden de huisbrandkolen in de haven Born overgeladen door middel van een gigantische verrijdbare laadbrug.

(Rechts) Deze laadbrug was overigens op dat moment de enige in ons land. In 1953 ligt dit pronkstuk van techniek vernuft al een hele tijd stil, omdat de huisbrandkolen toen al per spoor werden vervoerd.

Bron: Steenkool 1953

Film: Maasvaart (Bron: Polygonjournaal)

Deze film toont de binnenvaart op de Maas, waarbij aandacht wordt geschonken aan de kolenoverslag in de havens in Stein (Staatsmijnhaven) en in de overslaghaven van Born. De film bevat enkele schitterende kleurenopnamen van de beide kolentips.