Kaart concessie Oranje-Nassau mijn I
oor toenemende industrialisering steeg rond 1850 de vraag naar steenkool sterk, en nieuwe mijnen waren noodzakelijk om in de behoefte te kunnen voorzien. In Zuid-Limburg produceerden de Domaniale mijnen de Neuprickmijn in Kerkrade al steenkool en kort na 1850 werden ook meer westelijk proefboringen gedaan en werden concessies verleend, het duurde echter tot begin 1900 voor de eerste steenkool hiernaar boven werd gebracht. Een consortium onder leiding van Henri Sarolea kreeg bij Koninklijk Besluit van 2 mei 1893 onder de benaming Oranje-Nassau de concessie voor de winning van steenkool in een gebied met een omvang van bijna 3.400 hectare in de gemeente Heerlen en Schaesberg.
De concessie werd ingebracht in de NV Maatschappij tot Exploitatie van Limburgsche Steenkolenmijnen. Sarolea zocht medefinanciers om zijn plannen te realiseren. De Duitse broers Carl en Friedrich Honigmann waren al jaren actieve investeerders in de mijnbouw; zij waren bereid geld en de concessie Carl in de onderneming te steken. Het startkapitaal van de Maatschappij bedroeg 1,5 miljoen gulden verdeeld over 1.500 aandelen van elk 1.000 gulden. De gebroeders Honigmann hadden een duidelijk meerderheidsbelang met 1.370 aandelen.
Sarolea had tien aandelen en de overige 120 aandelen waren in handen van twee andere financiers. De opening van de spoorlijn in 1896 tussen Sittard en Herzogenrath, net over de grens in Duitsland, ontsloot het nieuwe mijngebied. De steenkool kon nu via het spoor in grote hoeveelheden en tegen aanvaardbare transportkosten naar de klanten worden vervoerd. (Foto's: Oranje-Nassau)
Duitse reclame Oranje-Nassau Eierbriketten
ON-briketten. Voor allerlei doeleinden bestond er een passende briket
Kolenbriketten
Briketten blijven lang gloeien, daarom worden ze gebruikt om het vuur in een kachel of potkachel aan te houden. Dit werd vroeger voornamelijk gedaan wanneer eierkolen werden gebruikt. Nadat de potkachel 's middags was gebruikt om eten op te koken, werd op het restant eierkolen een briket gelegd. Deze bleef gloeien tot de avond, en door er eierkolen bij te doen en de briket in stukjes te breken ging de kachel weer branden. Wanneer een briket helemaal gloeide, was de briket vrijwel reukloos. De briket kon vervolgens met een ijzeren tang eenvoudig in stukken gebroken worden. Dergelijke stukken werden bijvoorbeeld gebruikt in een voetenstoof. Onderstaand een filmfragment over de brikettenfabricage op de Sm. Wilhelmina (Vergelijkbaar met de fabricage op de Oranje-Nassau mijn)
Brikettenfabricage
Brikettenpers voor 3-kilo briketten
Een 10-kilo briket is klaar voor transport
Schacht I
Schacht II (Op de achtergrond schacht III)
Hoewel de afdiepwerkzaamheden in schacht I in het begin ruimschoots voor lagen, op die van schacht II, was het schacht II die als eerste voltooid was. Hieruit werden al in 1899 de eerste kolen gedolven.
Toen in 1912 schacht III in dienst werd gesteld, dienden de beide schachten hoofdzakelijk nog als luchtverversingsschacht (luchtschacht). Ook hebben zij de luchtverversing van de later gebouwde Oranje-Nassau III en IV verzorgd.
Hierboven (rechts) de originele seintafel van de schacht I. Te zien is dat de verdieping boven de 168-meterverdieping is weggekrast. Tijdens het afdiepen van de schacht werd begin 1900 de eerste verdieping gerealiseerd. Dit was de 136-meterverdieping. Deze verdieping is echter nooit gereedgekomen door de vele waterdoorbraken en het vele drijfzand dat de voltooiing heeft belemmerd. Deze 136-meterverdieping is kort hierop van de seintafel verwijderd.
Links een stalen reclameplaat, waarop in het Frans te lezen valt: Charbons Orange Nassau.
Schachten I en II
Schacht III in 1960
Schacht III
In 1905 werd een nieuwe schacht afgediept. Deze lag iets meer ten noord-westen van de eerste twee schachten. Het afdiepen duurde 7 jaren en de schacht werd in dienst gesteld in 1912 en was bedoeld voor personenvervoer en van de gedolven steenkool. Om de dagelijkse productie te verhogen, is er begin 30er jaren, over de oude schachtbok heen, een nieuwe, 44 meter hoge schachtbok geplaatst, zodanig dat de oude installatie in gebruik kon blijven, totdat de nieuwe in dienst kwam.
Schacht III
 |
 |
 |
| Eerste schachtbok rond 1925 | Nieuwe schachtbok rond 1930 |
Schachtdeksel komt vrij te liggen (2007)
|
Schacht III, van de ON I ziet nog één keer het daglicht.
(November 2007)
Uit de afgegraven toplaag op het bouwterrein van het nieuwe, toen (2007) nog te bouwen CBS-gebouw aan de CBS-weg in Heerlen, duikt plotseling een grote, dikke betonnen plaat op. De exacte plaats van de voormalige schacht III van de Oranje Nassau mijn I, die menig mijnbouwexpert regelmatig ter discussie stelde, is definitief helder. De betonnen plaat (zie foto links) is de afdekplaat die de voormalige, ruim 420 meter diepe schacht, in 1974 voorgoed afdichtte.
Dat deze deksel anno 2007 nog één keer het daglicht zou aanschouwen, had niemand vooruit kunnen zien. Toedracht was de start van de bouw van het nieuwe CBS. (Centraal Bureau voor de Statistiek). Links: De dikke, betonnen afdekplaat boven op schacht III. (Op de achtergrond schacht II)
Het nieuwe gebouw waarin het CBS gehuisvest is, is om deze voormalige schacht heen gebouwd. In de centrale hal is speciaal aandacht geschonken aan deze voor de Oranje Nassau I mijn zo belangrijke schacht, waarin destijds duizenden mijnwerkers in de diepte verdwenen om de toen broodnodige steenkool te delven.
Steenberg
Het steenafval dat afkomstig was uit de steengangen en uit de wasserij van de Oranje-Nassau I mijn werd via een kabelbaan, vanaf de wasserij naar het steenstort getransporteerd. In de directe nabijheid kon men het piepen en knarsen van de wieltjes van deze kabelbaan horen.
Aan de voet van deze steenberg, iets voorbij het OVS-gebouw (Ondergrondse Vak School) aan de Huskensweg, was de ingang van de leermijn. In deze leermijn was een stukje mijn nagebouwd, ter opleiding van de OVS-ers.
In de eerste helft van de 80er jaren werd begonnen met het gedeeltelijk afgraven van de steenberg. Er zou namelijk een woonwijk op gebouwd gaan worden, met de naam "Zeswegen". De afgegraven stenen werden gebruikt voor het dichten van het gat, dat ontstond bij de winning van zilverzand in de groeve Voncken, gelegen tussen de Heerenweg en de Heideveldweg. Hiervoor werd wederom het oude "ON-mijnspoor" gebruikt.
Foto's afgraven steenberg ON-I voor de bouw van de wijk "Zeswegen"
Steenstort van de Oranje-Nassau I te Heerlen. Op de voorgrond het OVS-gebouw van de ON-I
Voormalig steenafval wordt gestort in uitgeputte zilverzandgroeve Voncken
De ingang van de leermijn aan de Huskensweg
De kabelbaan die het steenafval naar het steenstort vervoerde
Omschieten wasserij in 1976
Sloop
In 1975 werd begonnen met de sloop van de Oranje-Nassau I mijn. Met kabels werd in 1976 de schachtbok van schacht III omgetrokken. De schachtsteunen waren eerder al doorgezaagd, om zo de stalen constructie te verzwakken en de valrichting te kunnen bepalen.
Sloop mijnterrein ON-I
 |
 |
 |
| Omschieten koeltoren in 1976 | Strippen van de schachtbokken 1976 |
Omtrekken schacht III in 1976
|
Omschieten "Lange Lies"
Op 16 augustus 1976, om 14.00 uur is het zover. De skyline van Heerlen zal nooit meer hetzelfde zijn. De "Lange Lies" met een lengte van maar liefst 155 meter, een diameter aan de voet, van meer dan 12 meter en daarmee de hoogste schoorsteen van Europa, zal worden omgeschoten. Sloper Couwenbergh had aan de voet van de schoorsteen, aan één kant een wig gemaakt, om zo de richting van de val te kunnen bepalen. Publiek en slopers waren tot het uiterste gespannen, toen de Lange Lies, als eerste, zich keurig op de voor haar bestemde plaats neerlegde.
(Links) Er werd een wig gemaakt aan de voet van de schoorsteen Lange Lies. Firma Couwenbergh uit Geleen was belast met het omschieten van de schoorstenen, Lange Jan en Lange Lies en had veel ervaring in het slopen van dit soort objecten.
Omschieten Lange Lies op 16-08-1976
Omschieten "Lange Jan"
Het is 21 augustus 1976, 's morgens 09.00 uur als het "veilig"-signaal klinkt. De lange Jan zal worden omgeschoten. De val van de Lange Jan is echter een verhaal apart. Bij de voorbereidingen liepen de meningen van de arbeidsinspectie en die van sloper Couwenberg sterk uiteen. Onder protest van Dhr. Couwenbergh, werd de door de arbeidsinspectie voorgeschreven methode gevolgd. Deze eiste namelijk, dat het losbranden van de betonijzers, niet alleen aan de voorkant van de schoorsteen zou plaatsvinden, zoals bij de Lange Lies, maar ook aan de achterkant. De spanning was nog groter dan bij de Lange Lies. Een luide knal volgede. De Lange Jan aarzelde, kwam even in de goede richting, zakte dan, als gevolg van de extra doorgebrande betonijzers, iets naar beneden en viel tenslotte de verkeerde kant uit. Paniek alom, maar gelukkig deden zich, als gevolg van de uitgebreide veiligheidsmaatregelen geen persoonlijke ongelukken voor. Toen het toegestroomde publiek weer wat op afstand was gebracht, bleek duidelijk welke materiele schade was aangericht. Door het gericht inzetten van mens en machine, was de aangerichte ravage binnen 24 uur opgeruimd, waardoor ook de stagnatie in het verkeer ten einde kwam.
Omschieten Lange Jan op 21-08-1976
Reclamevliegtuigen cirkelen boven het mijnterrein vlak voordat de Lange Jan ten val wordt gebracht. "LANGE JAN WE ZULLEN JE MISSEN" en "LIMBURGS DAGBLAD N FIJNE KRANT"
Lange Jan (rechts) en Lange Lies (links)
D'r Lange Jan Marsj
Refrein:
Kiek'ns doa, kiek 'ns doa, doa stjeet d'r Lange Jan!
Dat is d'r langste keël deë uëver Heële kiekke kan !
D'r Lange Jan kint jiëker kink.
Deë is joa graad ezoë bekint wie ozze wink !
Refrein:
Paris hat zienne Eifeltoer, i Kölle sjteet d'r Doom,
in Brussel sjteet ut menneke en iemmieteert d'r Donausjtroom.
In Heële sjteet d'r Lange Jan te sjwame daag en nach.
Woeë is deë miensj van Heële, deë noets 'ns hat gezach:
Refrein:
En is me ins wiet voet geweë, en wilt op heem agoa,
da züt me, wied va Heële al, d'r Lange Jan gans mechtig sjtoa.
Dan sjteet e doa wie inne vrunk, deë ummer op dich wach.
Woeë is deë miensj van Heële, deë noets 'ns hat gezach
( Tekst en muziek : Wiel Knipa )
De laatste kolenwagen van de ON-I
